Những con chim ở Hà Lan
Những con chim ở Hà Lan – Tony Buổi Sáng
Năm 2006, Tony có 3 tháng đi Hà Lan học về nông nghiệp công nghệ cao, học bổng tự mày mò trên mạng và tự nộp đơn ứng tuyển. Từ thứ 2 đến thứ 6, Tony ở trong ký túc xá trong trường cho tiện việc học, cuối tuần Tony xin ra ngoài, ở homestay với gia đình ông Rob và bà Iris, lúc đó khoảng trên 70 tuổi. Khi về hưu, ông bà mua nhà ở một ngôi làng cách Amsterdam 2h lái xe chứ không ở thủ đô nữa. Thôn quê ở Hà Lan đẹp như tranh, có những mương nước, thảm cỏ xanh mướt. Những cây thông cây tùng cây bách vươn cao, phía dưới bao giờ cũng có hoa. Hoa do người ta trồng lẫn mọc tự nhiên, nhưng người dân ở đây, cứ rảnh rỗi tí xíu là ra cắt xét bớt cỏ, nhặt lá rụng gom lại. Cứ sáng thứ 7 là Tony đi về ở nhà ông bà, đạp xe trong làng mua những bình sữa bò bí ngô, bắp cải, táo… của nông dân đem bán phía trước nhà, rồi về nấu nướng dọn dẹp nhà cửa, phụ ông làm rượu phụ bà làm sữa chua rất thú vị.
Có lần, Tony thấy chim nhiều quá, nên định bụng sẽ bẫy 1 con chim thật đẹp, tặng ông bà. Thế là sáng thứ 7 thay vì bắt bus lên chỗ ông bà như thường lệ, Tony nhắn tin bảo tối mới về. Từ 10h sáng đến 4h chiều, Tony tìm mọi ngóc ngách, cửa hàng, lên mạng search, hỏi thăm…khắp thủ đô Amsterdam nhưng “bird cage” (cái lồng chim) là một từ không ai hiểu. Rã giò mỏi cẳng quá, gần tối mới bắt xe bus về nhà ông bà. Bà Iris hỏi sáng giờ mày đi đâu mà trông mệt mỏi vậy, Tony mới kể lại sự tình. Nghe xong, ông Rob nhìn Tony như 1 thực thể lạ ngoài hành tinh, còn bà Iris xua tay khí thế, nói đừng. Mày và tao, không ai muốn ở tù, không ai muốn bị giam cầm cả, đúng không. Con chim sinh ra có đôi cánh, nó phải tự do bay lượn. Mày bắt nó nhốt vô có 1 khoảng không gian bé tẹo, có cho nó ăn nó uống cao lương mỹ vị gì thì nó cũng sẽ buồn. Tony cãi, nói đó là thú vui của người phong lưu châu Á, bậc vua chúa ngày xưa còn bắt cả hổ cả voi trên rừng về nuôi trong vườn thượng uyển, cái gì mình cũng SỞ HỮU hết, thích lắm. Các cụ hưu trí ở tao hay tổ chức “thi chim”, mỗi ông 1 cái lồng mang ra, ngày ngày uống trà ngắm nghía, nghe tiếng nó hót. Ông Rob nói sao quan điểm gì ích kỷ vậy, giam hãm 1 vật thể khác để lấy làm vui sao. Tao ở đây cũng thích nghe chim hót, nên 2 vợ chồng tao đi siêu thị, việc đầu tiên là ghé quầy mua hạt kê. Cứ mỗi buổi sáng, dù trời lạnh thế nào, ông bà cũng dậy sớm, quấn khăn đi ra trước nhà, trên mấy cái cây có mấy túi vải. Ông bà sẽ đổ hạt kê vào đó. Cầm ly cà phê ngồi trong nhà nhìn ra, thấy chim nó ăn vui mắt lắm, rồi tiếng líu lo gọi nhau. Khi mặt trời lên, chúng sẽ bay đi, sống cuộc đời tự do chao liệng. Rồi sáng hôm sau, chúng sẽ về. Trẻ em ở phương Tây từ bé đã nhìn thấy cách sống như vậy từ ông bà cha mẹ, nên rất yêu thiên nhiên, chim muông, cây cỏ…và hình thành lòng bác ái và văn minh.
Tony nghe xong, nhận thức được vấn đề liền (người thông minh là thấy 1 cái đúng, lập tức nhận thức thay đổi), tự thấy thẹn thùng xấu hổ. Nghĩ đến những cái bể nuôi cá nhỏ ở nhà, những lồng chim của các cụ tổ hưu, những lồng chim phóng sinh, và cả những cung phi mỹ nữ heo hắt một đời trong lầu son gác tía của các hoàng đế Á châu ngày xưa mà bất giác buông tiếng thở dài.
Ông Rob nói thôi mày đừng buồn Tony. Tao đọc sách nhiều nên tao biết. Ngày xưa phương Đông có 3 văn hóa lớn là Ba Tư, Trung Hoa và Ấn Độ. Nước nào gần địa lý với các nước đó đều bị ảnh hưởng. Nước mày nằm cạnh Trung Hoa thì ảnh hưởng văn hóa của họ, có gì lạ đâu. Có điều, lịch của người Trung Hoa là lịch mặt trăng, tức âm lịch, tính theo chu kỳ mặt trăng quay quanh quả đất, để làm nông nghiệp quy mô nhỏ. Vì mặt trăng có sức hút tạo thủy triều, tạo con nước lớn ròng cày bừa đổ ải. Tụi tao phương Tây theo dương lịch, tức chu kỳ trái đất quay quanh mặt trời. Tụi tao tính chính xác hơn, 4 năm thì sai 1 ngày, nên phải bù vô vào ngày 29/2. Còn tụi mày, tính theo mặt trăng, thì sai số lớn, bù vô cả tháng, gọi là tháng nhuận. Ánh sáng mặt trời thì rõ còn mặt trăng thì yếu ớt, nhìn mọi thứ ảo ảo mờ mờ. Nhận ra vấn đề này, hơn 150 trước, người Nhật quyết định từ bỏ lối nghĩ Á Châu với thuyết Thoát Á Luận (lý luận thoát Á) nên họ mới có mọi thứ của ngày hôm nay, mới là dân tộc da vàng duy nhất trong khối G7. Ngay cả ở Trung Quốc bây giờ, người ta cũng muốn thoát văn hóa cũ, người tiến bộ ở đó vẫn theo văn minh phương Tây, nơi mà hạnh phúc mỗi cá nhân được ưu tiên hàng đầu, nghĩ về người trước khi nghĩ về mình. Và cộng sinh, win-win, để cùng nhau hạnh phúc. Tony ơi, sau này mày về nước, mày cố gắng đừng lấy của thiên nhiên, đừng phá rừng đừng đào hầm mỏ, đừng ngăn sông làm thủy điện, đừng bắt chim trời về nhốt trong lồng nữa nhé. Mày hãy làm giàu bằng đầu óc, bằng trí tuệ, bằng nghĩ ra những cái mới mẻ sáng tạo…và nhất là, phải sống thật văn minh, phải dốc hết trái tim với người khác, với thiên nhiên, với cuộc đời.
Tony ngồi nghe mà thấm từng chữ. Thời gian du học, có lẽ trải nghiệm homestay (ở nhà người bản địa) là cái mình học nhiều nhất, chứ không phải kiến thức. Vì kiến thức thì ở Việt Nam cũng học được, nhưng trải nghiệm văn hóa, trải nghiệm văn minh phương Tây…thì phải tiếp xúc, sống chung với họ mới có. Điều đó giải thích vì sao nhiều bạn du học về nhưng không khá hơn mấy, vì cách học của các bạn sai, cứ tưởng ra nước ngoài chăm chăm học chữ như kiểu cũ ở mình, và thế là có cái bằng giỏi. Nhưng không làm việc tốt được, nhận thức không thay đổi mấy.
Giờ ngồi ở quán cà phê Le Dalat, nhìn bầy chim sẻ đang líu ríu trên mái ngói nhà thờ con gà, Tony thấy nhớ Hà Lan quá đỗi. Những kỷ niệm về đất nước này bỗng dưng tràn ngập trong tâm trí, cái Tony chuyển qua nói tiếng Hà Lan chứ nói tiếng Việt hem được nữa. Ik kan de tijd dat ik in de Neitherlands niet vergeten. Ik mis de kleine straatjes, de wegen met esdoorns, de herfst en de winter, de personen die ik hield. Ik mis de heer Rob en mevrouw Iris en de vogelkooi verhaal. Ik mis en ik mis…
Một tiếng sau mới tỉnh lại, mới nghe hiểu lại tiếng Việt. Câu đầu tiên nghe là từ con bé bán cà phê, nó nói ông này coi chim mà nói ngoại ngữ…
