Santiago nằm mơ 2 lần, 1 giấc mơ giống nhau nhưng cậu không giải thích được, cậu bèn đi tìm bà thầy bói nổi tiếng trong thành Tarifa tên là Zigeuner. Bà nắm lấy tay cậu, khuyên cậu đi Kim Tự Tháp ở Ai Cập để lấy kho báu. Vì Santiago không có tiền nên bà lão xem bói miễn phí, chỉ bắt Santiago thề 2 lần dưới hình Chúa là sẽ trả công cho bà 1/10 kho báu khi lấy được. Santiago lúc đó nghĩ là, thôi mình hứa vậy, vì bây giờ có đồng nào đâu, mình có 90 đồng và trả công cho bà lão này 10 đồng là hợp lý. Thậm chí bà lão đòi 30% thậm chí 50% thậm chí 90% cậu vẫn đồng ý, cái cậu cần là được chỉ đường đi. Cứ đi đã, rồi đến lúc đó, mình ăn quỵt thì có sao, chỉ là một lời hứa thôi mà. Thề thì thề, tuyên thệ thì tuyên thệ, có tiền rồi thì lúc đó toàn quyền quyết định. Tâm linh không có ý nghĩa gì. Sợ thượng đế trừng phạt ư, chẳng sao cả. Vì mắt chàng chẳng thấy thượng đế, chỉ có tiền là mắt thường có thể thấy.
Sau đó, cuộc đời phiêu lưu của Santiago đầy những khoảnh khắc ĐƯỢC và MẤT. Lúc thì được rất nhiều, nhưng có lúc cũng mất sạch, nhất là lúc ở sa mạc, cậu phải đưa toàn bộ tài sản để có thể bảo toàn mạng sống. Lúc không có gì, phải vào cửa hàng xin lau chùi pha lê để có 1 bữa cơm. Lúc có cả bầy cừu lúc thì chẳng có gì trên người ngoài răng và dép. Lúc thì cô đơn, lúc thì có người yêu xinh đẹp bên cạnh (nàng Fatima) khiến chàng dự định thôi không đi tìm kho báu, ở đây kết hôn rồi sinh con đẻ cái, cũng xong một đời người như những mảnh đời khác trong xã hội, không cần theo lý tưởng nữa. Lý tưởng thì xa xôi, chưa biết có được hay không, trong khi cái trong tay là rõ ràng. Đại đa số sẽ từ bỏ lý tưởng để chọn cái phàm trần, trừ vài người cực kỳ bản lĩnh, không muốn vô danh.
Trải qua nhiều lần được – mất như thế, cậu mới hiểu giá trị của lời hứa. Đó là danh dự sống của một người. Là uy tín và giá trị của một người. Cái này là vô giá. Đánh mất rồi không lấy lại được. Và cuộc đời sẽ vào chỗ bế tắc, vì người ta không tin. Một lần thất tín, vạn lần bất tin. Coi như tự mình đập vỡ tương lai.
Và trải nghiệm nhiều, chàng mới biết thượng đế trên cao kia là có thật. Mọi hành vi mình làm, mọi ý nghĩ mình nghĩ…đều được thượng đế ghi nhận. Một khi đã hứa, là những “vong linh khuất mày khuất mặt” nào đó xung quanh mình sẽ nghe, và ghi chép lại. Mình không làm như đã nói, là sẽ bị trọng tội ngay. Còn mình tử tế, giúp người, vào khoảnh khắc có thể gặp nguy hiểm, chính những vong linh này đã đẩy mình đi, thoát khỏi tai nạn, có khi chỉ gang tấc, chỉ vài ba giây.
Kết thúc tác phẩm, khi quay trở lại quê nhà để đào cái hòm vàng chôn dưới nền đất lên, cậu chợt nhớ đến bà lão thầy bói Zigeuner. Cậu nói “phải đến thành Tarifa để trả công 1/10 cho bà lão thôi, vì danh dự cá nhân, mình không ăn quỵt được. Sao họ tinh ranh thế nhỉ, có lẽ là do họ đi nhiều”.
Diễn tiến câu chuyện của Santiago cũng là diễn tiến tâm lý của xã hội. Khi không có thì hứa khác, nhưng khi có thì sẽ nghĩ khác, vì sợ MẤT (nhu cầu sở hữu, tức lòng THAM, người càng sợ mất thì càng tham nhiều). Vay mượn xong không muốn trả lại, đi ăn cắp hay tham nhũng, biết sai nhưng vẫn làm vì lòng THAM che mờ lý trí. Nhưng một số người đủ đạo đức vẫn chặn lại lòng tham của mình nổi lên, vì họ biết, đời người là cái chợp mắt của vũ trụ, khôn không lại trời. Nghĩ khôn cho mình, lấy của người ta, thì sẽ bị trừng phạt.
Phải biết sợ thượng đế để không trở thành kẻ bất nhân, bất nghĩa. Trên trời còn có trời, ngoài trời còn có trời.
Lòng tham như nồi cháo trong hình, không kiềm chế thì không những cháo không còn, mà bếp cũng tắt.
